Nhằm giảm bớt những hậu quả mà chất thải nhựa gây ra đối với môi trường sinh thái ở nước ta, Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã có những quy định về giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải nhựa, phòng chống ô nhiễm rác thải nhựa đại dương.
Theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường (BVMT) 2020, “Chất thải là vật chất ở thể rắn, khí, lỏng hoặc ở dạng khác được thải ra từ hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động khác”.
Các quy định về quản lý chất thải nhựa lần đầu tiên được quy định tại Luật BVMT năm 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Việc ban hành các văn bản trên cũng đã thể hiện quan điểm, sự quan tâm, nỗ lực giải quyết vấn đề chất thải nhựa của Đảng và Nhà nước cũng như nhằm thực hiện những cam kết giảm rác thải nhựa trên biển và đại dương của Việt Nam, cụ thể: Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã thông qua Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 về Chiến lược Phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết đặt ra mục tiêu về “ngăn ngừa, kiểm soát và giảm thiểu đáng kể ô nhiễm môi trường biển” và “trở thành quốc gia đi đầu trong khu vực trong giảm thiểu rác thải nhựa đại dương”.
Năm 2019, Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 ban hành kèm theo Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 04/12/2019 của Thủ tướng Chính phủ. Tháng 12/2020, Văn phòng Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Đối tác Hành động Quốc gia về Nhựa (NPAP), một nền tảng cho nhiều chủ thể của Diễn đàn Kinh tế Thế giới nhằm thực hiện các cam kết giảm thiểu ô nhiễm nhựa.
Các chính sách và các quy định pháp luật về kiểm soát chất thải nhựa ngày càng được hoàn thiện, bảo đảm thực thi hiệu quả trên thực tế.
Luật BVMT năm 2020, Nghị định số 08/2022/NĐ-CP đã có nhiều quy định mới về bảo vệ môi trường nói chung, quản lí chất thải nhựa nói riêng, góp phần tăng tỉ lệ thu gom, phân loại, tái chế, tái xử dụng chất thải nhựa ngày càng cao và ngày càng tốt hơn các mục tiêu bảo vệ môi trường. Điều 73 quy định: Tổ chức, cá nhân có trách nhiệm hạn chế sử dụng, giảm thiểu, phân loại, thải bỏ chất thải là sản phẩm nhựa sử dụng một lần và bao bì nhựa khó phân hủy sinh học theo quy định; không thải bỏ chất thải nhựa trực tiếp vào hệ thống thoát nước, ao, hồ, kênh, rạch, sông và đại dương.
Kiểm soát chất thải nhựa là một nội dung quan trọng của pháp luật về quản lý chất thải bao gồm các hoạt động: giảm thiểu, thu gom, phân loại, lưu giữ, vận chuyển, tái chế, tái sử dụng, xử lý, tiêu hủy chất thải nhựa nhằm mục tiêu phát triền bền vững. Nội dung pháp luật về kiểm soát chất thải nhựa quy định về quyền và nghĩa vụ của cơ quan nhà nước, các tổ chức, cá nhân khi thực hiện các hoạt động liên quan tới lĩnh vực kiểm soát chất thải nhựa giúp tạo ra cơ chế phối hợp, hợp tác một cách đồng bộ giữa các cơ quan nhà nước, các tổ chức, cá nhân trong quá trình kiểm soát chất thải nhựa.
Ngoài ra, pháp luật còn quy định cơ chế ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích các tổ chức, cá nhân thực hiện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, sử dụng sản phẩm theo hướng thân thiện với môi trường, phát triển kinh tế tuần hoàn, sử dụng năng lượng tái tạo… tạo ra cơ chế về tận thu, tái chế, tái sử dụng chất thải nhựa để vừa góp phần bảo vệ môi trường, vừa nâng cao hiệu quả kinh tế, góp phần thúc đẩy các doanh nghiệp đẩy mạnh việc nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ để giảm thiểu chất thải nhựa, tăng cường tái chế, tái sử dụng chất thải nhựa. Đặc biệt, pháp luật về kiểm soát chất thải nhựa góp phần nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư và toàn xã hội.