Nâng cao giá trị lễ hội truyền thống của các dân tộc anh em ở Bình Phước

Bình Phước là địa phương có 40 dân tộc thiểu số với 195.659 người, chiếm 19,67% dân số toàn tỉnh. Trong đó, có nhiều dân tộc sống lâu đời như người S’Tiêng, Mnông, Khmer, Châu Mạ và người Nùng, Tày, Mường, Thái, Dao, Mông, Chăm. Có nhiều dân tộc anh em sinh sống tạo nên tính đa dạng về bản sắc văn hóa, nhất là các lễ hội dân gian. Do đó, Bình Phước cần có chính sách phát huy giá trị các lễ hội đặc sắc của các dân tộc anh em, trong đó tập trung phát triển du lịch lễ hội.
Vào tháng 12 âm lịch hàng năm, đồng bào S’Tiêng ở Bình Phước lại tưng bừng tổ chức Lễ hội mừng lúa mới. Đây là lễ hội lớn nhất trong năm của người S’Tiêng để tạ ơn các vị thần linh, đất trời đã phù hộ người dân làng sau một mùa vụ bội thu, đồng thời cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt. Việc tổ chức lễ hội vào thời điểm giáp Tết vừa giúp cho đồng bào có thêm không khí vui xuân, nâng cao đời sống tinh thần, qua đó góp phần bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc S’Tiêng.

Về thôn Thiện Cư, xã Thiện Hưng là một trong 3 thôn hiện còn duy trì tổ chức Lễ hội mừng lúa mới của huyện biên giới Bù Đốp. Năm nay do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 đã làm cho giá cả nông sản, vật nuôi xuống thấp nên đời sống gặp không ít khó khăn. Nhưng không vì thế mà không khí Lễ hội mừng lúa mới của người S’Tiêng nơi đây kém phần hấp dẫn.
 
Từ sáng sớm, từng nhóm người trong cộng đồng người S’Tiêng đã được phân công. Những người già thì làm cây nêu; thanh niên thì mổ lợn, gà; phụ nữ chặt ống lồ ô về cho gạo vào để nấu cơm lam... Việc tổ chức lễ hội vào thời điểm giáp Tết Nguyên đán và vào đúng thời điểm bà con đã hoàn tất đồng áng nên thu hút rất đông người dân tham gia.

Hiện nay, Lễ hội mừng lúa mới không chỉ đơn thuần là lễ hội của người S’Tiêng, mà đã trở thành ngày hội vui xuân của cộng đồng các dân tộc anh em cùng chung vui. Lễ hội mừng lúa mới của S’Tiêng năm nay có sự chung vui của các đơn vị đóng quân trên địa bàn huyện Bù Đốp như: Trung đoàn 717 (Binh đoàn 16), các đồn đồn biên phòng của Bộ đội Biên phòng tỉnh… tham gia. Tất cả tạo nên không khí lễ hội vui tươi, đón xuân thêm đầm ấm, nghĩa tình quân - dân thêm gắn kết bền chặt.
 
Hiện nay, các lễ hội, nhất là Lễ mừng lúa mới của người S’Tiêng không còn nặng về tín ngưỡng như trước, nhưng các nghi thức vẫn được người dân nơi đây gìn giữ. Ngoài những sản vật kiếm được từ núi rừng hay vật nuôi trong nhà để tế thần linh, những câu hát, điệu múa và các bài biểu diễn cồng chiêng… vẫn được thực hiện đầy đủ.

Sau lễ cúng, già làng là người khai rượu cần, sau đó mời khách bắt đầu với chén rượu cần, cơm lam, thịt nướng, thưởng thức các tiết mục văn nghệ đặc sắc do những chàng trai, cô gái người S’Tiêng thể hiện.
Còn đồng bào Khmer ở xã Lộc Khánh, huyện Lộc Ninh lại có Lễ hội phá bàu khá đặc sắc, mang nhiều giá trị văn hóa của cộng đồng dân tộc anh em. Theo tục lệ, sau khi hội đồng già làng thực hiện các nghi lễ truyền thống và nghi thức cúng các thần linh cầu mưa thuận gió hòa, cho mùa màng bội thu, cầu cho buổi phá bàu được thuận lợi, bà con thu hoạch 

được nhiều cá, tôm…

Sau đó, đông đảo bà con đồng bào dân tộc Khmer với các dụng cụ truyền thống thô sơ như: Nơm, sneng, giỏ, đồ xúc… thi nhau bắt cá. Các sản phẩm bắt được trong lễ hội được chế biến thành những món ăn truyền thống như: Mắm chua được làm từ cá nhỏ và tép, cá hấp lá chuối, cá nướng, cua nướng…

Già làng Lâm Bức, Phó Chủ tịch Hội đồng già làng xã Lộc Khánh, huyện Lộc Ninh cho biết: “Phá bàu là lễ hội truyền thống của dân tộc Khmer ở Bình Phước. Phá bàu được tổ chức vào mùa khô, trước Tết Chôl Chnăm Thmây.

Trước đó, theo quy định của dân làng, bàu nước tự nhiên là tài sản chung của cộng đồng, già làng là người đại diện quản lý. Trong thời gian một năm, khi chưa được phép của già làng, không ai có quyền đánh bắt cá ở bàu. Nếu vi phạm, tùy theo mức độ sẽ bị phạt, nặng nhất là bị phạt một con heo”.
Ngoài ra, các dân tộc anh em trên địa bàn tỉnh Bình Phước còn có hàng chục lễ hội đặc sắc khác như: Lễ quay đầu trâu, tục cưới vợ trả của của người S’Tiêng; Lễ kết bạn của cộng đồng người M’Nông và người Châu Mạ ở xã Đồng Nai, huyện Bù Đăng… Mỗi lễ hội đều có những nét đặc sắc riêng, mang đậm giá trị bản sắc văn hóa của các dân tộc.
 
Đơn cử như Lễ kết bạn của cộng đồng người M’Nông và người Châu Mạ ở xã Đồng Nai là một hoạt động tín ngưỡng dân gian độc đáo, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa, nhân văn sâu sắc, phản ánh đặc trưng văn hóa cộng đồng người M’Nông, Châu Mạ nói riêng và cộng đồng các dân tộc thiểu số sinh sống lâu đời ở vùng đất Nam Tây Nguyên nói chung.

Các phần của nghi lễ chính được thực hiện trong Lễ kết bạn như: Dựng cây nêu, cúng thần linh và nghi lễ hiến sinh (đâm trâu). Chủ nhà và khách cử ra hai người là già làng hai bên cùng tiến hành các nghi lễ cúng thần linh. Đồng thời, đội cồng chiêng múa hát quanh sân lễ.
Lễ hội của các cộng đồng dân tộc anh em sinh sống trên mảnh đất Bình Phước đang được gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa. Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Đỗ Minh Trung cho biết: “Trong những năm qua, ngành văn hóa đã tổ chức dạy cồng chiêng, tổ chức phục dựng các lễ hội truyền thống tiêu biểu, tiến hành sưu tầm các di sản văn hóa phi vật thể, đầu tư bảo tồn nghề thủ công truyền thống… Bên cạnh đó, ngành đang thực hiện các giải quyết có hiệu quả mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa. Bởi nếu chỉ bảo tồn mà không khai thác sẽ gây lãng phí, hạn chế phát huy giá trị; nếu chỉ phát huy mà không bảo tồn thì sẽ gây hủy hoại.
 
Trong các giải pháp, chúng tôi đang đẩy mạnh phát huy vai trò của nhân dân trong việc bảo tồn, phát huy; tăng cường đào tạo nguồn nhân lực cho bảo tồn, bao gồm đội ngũ quản lý, đội ngũ nghiên cứu, thợ nghề, nghệ nhân, những người bảo vệ di sản ở cơ sở. Ngoài ra, chúng tôi còn liên kết với các đơn vị làm du lịch để xây dựng tour, tuyến du lịch về với các lễ hội ở Bình Phước”./.