Nhà đầu tư và xuất khẩu hạt điều lớn nhất Việt Nam chỉ ra cách tiếp cận gợi ý chính sách Ngành điều Bình Phước

Sau bài viết được đăng tải ngày 28/4/2023 trên Cổng thông tin ngành Công Thương tỉnh Bình Phước với tựa đề “Doanh nhân hàng đầu Ngành điều Quốc tế hiến kế Ngành điều Bình Phước”, chỉ một ngày hơn 200 lượt độc giả quan tâm tới giải pháp được đề cập bởi Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Long Sơn đồng thời là Chủ tịch Hội điều Bình Phước Ông Vũ Thái Sơn. Đó là giữa nhiều giải pháp quan trọng đang được cân nhắc lựa chọn ở quy mô quốc gia và mỗi địa phương có lợi thế về cây điều thì Bình Phước phải có ít nhất một giải pháp căn cơ để làm ngay đó là rà soát, chuẩn hóa lại quy trình, thủ tục cấp và quản lý Chỉ dẫn địa lý Hạt điều Bình Phước nhằm tái khẳng định thương hiệu chất lượng vốn có của Hạt điều Bình Phước, củng cố sự minh bạch và tăng cường sức cạnh tranh ngang bằng trong thị trường quốc tế về điều.

Bài viết tiếp theo hôm nay sẽ làm rõ hơn những quan sát, đánh giá, nhận định của Nhà đầu tư và xuất khẩu hạt điều lớn nhất Việt Nam - Ông Vũ Thái Sơn về thực trạng phát triển các sản phẩm hạt điều mang Chỉ dẫn địa lý Hạt điều Bình Phước và thị trường tiêu thụ trong nước đối với hạt điều gắn với tên gọi Bình Phước cùng với thông tin cập nhật về những nỗ lực vận hành Ngành điều của các quốc gia trồng điều và các thị trường tiêu thụ hạt điều trên thế giới.

Trên cơ sở đó chúng ta thấy rõ hơn cách tiếp cận gợi ý chính sách cho Ngành điều Bình Phước của Ông Vũ Thái Sơn trong bối cảnh hiện nay của Ngành điều cả nước và quốc tế sát với cách tiếp cận của các nước trồng điều trong khu vực khi họ đối mặt với cùng những khó khăn, thách thức, hạn chế như chúng ta. Cụ thể:
Hạt điều không phải là mặt hàng thiết yếu, chủ yếu dành cho các thị trường và người tiêu dùng thu nhập cao như EU, Mỹ, Bắc Mỹ, Trung Quốc,… nơi quan tâm sâu sắc về dinh dưỡng và sức khỏe. Giai đoạn Covid-19, nhiều nhà nhập khẩu quốc tế còn tích trữ hạt điều do nhu cầu tiêu dùng tại các thị trường này tăng rất cao, nhưng hai năm gần đây sản lượng tiêu thụ điều giảm, giá xuất khẩu giảm do tỷ lệ lạm phát ở nhiều quốc gia cao, thu nhập khả dụng giảm, sức mua giảm trong khi nhiều mặt hàng thiết yếu khác tăng giá đã lấy đi cơ hội của hạt điều.
Các nước trồng điều trên thế giới tăng bình quân 10% sản lượng mỗi năm nên nếu sức mua không đổi thì cơ hội của hạt điều bị giảm xuống một cách tương đối, hạt điều Bình Phước đối mặt với sự cạnh tranh cao từ Campuchia, Bờ Biển Ngà,… về sự đồng nhất chất lượng, giá thành, và các tiêu chuẩn quốc tế được đòi hỏi cao hơn khi xuất khẩu vào Trung Quốc (ví dụ: đòi hỏi các Tiêu chuẩn xanh zero phát thải, Chỉ dẫn địa lý, GlobalGap, Organic, Fairtrade, Mã vùng trồng, Mã cơ sở sản xuất và đóng gói),...
Các doanh nghiệp xuất khẩu hạt điều lớn mạnh ở tầm quốc gia và quốc tế như Long Sơn thừa nhận thu lỗ, lúc này không thể tăng mua nguyên liệu và nâng giá mua nguyên liệu cho các nhà cung cấp và người dân. Khi đã không có lãi thì không thể vay vốn ngân hàng với lãi suất ưu đãi, nên giá bán đã thấp mà chi phí sản xuất lại cao.
Bình Phước đã được nhận Chỉ dẫn địa lý hạt điều Bình Phước như một tài sản công với các đặc trưng quý (ví dụ: nổi tiếng thế giới thơm ngon, giòn, trắng ngà, hạt không to nhưng nặng với mật độ khoảng 320 hạt/pound). Tuy nhiên, vấn đề đang dừng ở mức công nhận quốc gia, chưa vận hành tuân thủ chuẩn quốc tế.
Đến nay, Bình Phước đã cấp Chỉ dẫn địa lý hạt điều cho khoảng 09 doanh nghiệp nhưng chính các doanh nghiệp này chưa phát triển được thị phần cho sản phẩm đã có chứng nhận và chưa trở thành điểm sáng để nhân rộng, quảng bá hiệu quả: giá bán không tốt hơn sản phẩm cùng loại do không hoàn toàn chứng minh được nguồn gốc và chất lượng một cách đồng nhất, ổn định. Ngày càng ít nhà máy dùng hạt điều nguyên liệu địa phương do vẫn còn lẫn tạp chất theo vỏ cứng, tỷ lệ ngấm nước cao,... trong khi sử dụng nhiều nguyên liệu điều nhập khẩu có tiêu chuẩn quốc tế về hạt ổn định hơn từ Châu Phi, Campuchia,... thì sự minh bạch nguồn gốc và bổ trợ cho uy tín hạt điều Bình Phước cần phải có sự vào cuộc ngay của toàn cộng đồng.
Đầu thập niên 90, công nghệ cũ chế biến hạt điều Bình Phước lại rất hiệu quả về chất lượng và cảm quan. Công nghệ mới hiện nay cố gắng giảm tỷ lệ hạt bể thì phải hồi ẩm cao, khi đã hồi ẩm cao thì không thể giữ cho hạt trắng ngà mà tỷ lệ chuyển sang màu vàng và đục màu cao, làm cho giá xuất khẩu không thể tốt. Trung Quốc là thị trường lớn giờ lại không ưa thích tình trạng này trong khi lại đòi hỏi nhiều điều kiện cần và đủ khác cao hơn rất nhiều.
Trong khi doanh nghiệp được trao Chỉ dẫn địa lý thì chưa phát huy được lợi thế về giá và uy tín địa phương, thì tất cả thị trường đều tràn ngập sản phẩm ghi hạt điều Bình Phước, thậm chí mạng xã hội bán hạt điều ghi tên Bình Phước với những mức giá quá rẻ bất thường. Chính quyền và người tiêu dùng không thể phân định được bằng mắt thường hoặc phân biệt bằng ăn thử một cách dễ dàng. Chính vì vậy không tăng được nhu cầu của doanh nghiệp và số lượng doanh nghiệp muốn gắn Chỉ dẫn địa lý, điều này tác động ngay đến tâm lý tiêu dùng cả trong nước và quốc tế.
Doanh nghiệp chế biến chỉ ký hợp đồng mua hạt điều nguyên liệu qua đại lý, ít khi ký mua trực tiếp từ nông dân nên không thể chứng minh được khả năng truy xuất nguồn gốc tới mức nông hộ như các thị trường lớn và các đại siêu thị quốc tế như Walmart mong muốn. Khi nông dân không phản ánh chính xác đã cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến xuất khẩu, thì các đơn vị này gặp trục trặc về mặt pháp lý với khách hàng, đối tác và các cơ quan chức năng có liên quan trong việc chứng minh nguồn gốc chính xác của hạt điều và thông tin ghi nhãn sản phẩm.
Thị trường đòi hỏi xiết chặt Chỉ dẫn địa lý ở sản phẩm đầu ra thì nhà nước sớm vào cuộc hỗ trợ doanh nghiệp ở công đoạn này, đây chính là vai trò của quản lý nhà nước ở địa phương lúc này (ví dụ: phân công đơn vị kiểm định độc lập, uy tín, nhanh chóng, chi phí thấp) khi doanh nghiệp không tự làm được điều này một cách hiệu quả. Hội điều Bình Phước phải có cơ chế tham gia, kiểm soát và dán tem Chỉ dẫn địa lý. Do sản phẩm hạt điều có nhiều dòng với chất lượng từ thấp đến cao nên chỉ dán tem Chỉ dẫn địa lý cho hạt điều loại cao cấp nhất (Loại 1). Đây là giải pháp phù hợp, có khả năng kiểm soát và thành công thì nhân rộng tới sản phẩm Loại 2. Quy trình chế biến hồi ẩm cao không đảm bảo đặc trưng hạt điều Bình Phước thì chưa nên dán tem Chỉ dẫn địa lý. Trong khi các thị trường lớn và các đại siêu thị quốc tế cũng đòi hỏi Ngành điều phải có làm nhưng cho phép làm từng bước (ít nhất 10%).
Bên cạnh vai trò của QLNN ở địa phương, phải có sự vào cuộc của toàn xã hội để kiểm soát Chỉ dẫn địa lý, phải có cơ quan quản lý nhà nước về Chỉ dẫn địa lý và chất lượng hạt điều một cách hiệu quả hơn, theo đó thủ tục đăng ký Chỉ dẫn địa lý phức tạp phải được đơn giản hóa. Không thể thiếu sự vào cuộc của Hội điều Bình Phước lúc này, nhưng để hiệu quả cho cả nhà nước, doanh nghiệp và người dân thì Hội điều cần lấy hết ý kiến hội viên một lần, trong đó có cả đề xuất, kiến nghị, giải pháp cụ thể tới các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương để có ý kiến, chỉ đạo thống nhất, nhất quán và toàn diện. Hạn chế đề xuất nhỏ lẻ, thiếu thông tin để xử lý tình huống và không dứt điểm được khó khăn của Ngành điều của tỉnh và cả nước hiện nay. Trong khi chúng ta chưa xử lý được vấn đề này thì các nước trồng điều trong khu vực đang áp dụng một loạt các chiến lược, giải pháp, công cụ chính sách hữu ích thì chúng ta sẽ mất đi cơ hội phát triển một cách tương đối, thậm chí ở mức ngang bằng.
Nhìn từ cách thức các nền kinh tế thế giới vận hành nông nghiệp và xuất khẩu nông sản, thì Chỉ dẫn địa lý lúc này không phải là giải pháp dứt điểm nhưng sẽ là cứu cánh cuối cùng, ít tốn kém nhất và cũng đến lúc bắt buộc phải áp dụng để có thể cạnh tranh vào Trung Quốc trước khi vào các thị trường chính nêu trên. Các giải pháp quan trọng khác về thuế quan, vốn vay, hỗ trợ công nghệ, chuẩn bị cụm công nghiệp chế biến chuyên về điều,… đều là rất quan trọng nhưng các nước trồng điều và nhập khẩu hạt điều xem giải pháp đầu tiên và tối thiểu phải thực hiện lúc này là rà lại việc chuẩn hóa Chỉ dẫn địa lý để cạnh tranh minh bạch và ngang bằng trong thị trường quốc tế đầy bất ổn và thiếu minh bạch như hiện nay.