BỔ SUNG MỘT SỐ LOÀI THỰC VẬT BẬC CAO VÀO DANH LỤC THỰC VẬT VƯỜN QUỐC GIA BÙ GIA MẬP

Thứ ba - 26/11/2024 16:13

TÓM TẮT: Điều tra các loài thực vật bậc cao có mạch tại vườn thực vật thuộc VQG Bù Gia Mập ghi nhận 178 loài thuộc 55 họ, 3 ngành thực vật. Trong đó, ngành Dây Gắm (Gnetophyta) có 3 loài thuộc họ Dây Gắm (Gnetaceae) chiếm 1,7%, ngành Thông (Pinophyta) với 1 loài, thuộc họ Kim giao (Podocarpaceae) chiếm 0,05% và ngành Mộc lan (Magnoliophyta) với 174 loài thuộc 53 họ, chiếm 97,75%. Công trình nghiên cứu đã bổ sung 40 loài, có 6 loài bị đang đe doạ nằm trong Sách đỏ Việt Nam (2007), trong đó có 5 loài được xếp vào cấp nguy cấp (VU) và 1 loài ở cấp nguy cấp (EN).

BỔ SUNG MỘT SỐ LOÀI THỰC VẬT BẬC CAO VÀO DANH LỤC THỰC VẬT VƯỜN QUỐC GIA BÙ GIA MẬP

Từ khóa: Vườn quốc gia (VQG), Vườn thực vật, Bù Gia Mập
SUMMARY: The survey of vascular plants at the botanical garden of Bu Gia Map National Park recorded 178 species belonging to 55 families, 3 plant divisions. Among them, the Gnetophyta division has 3 species belonging to the Gnetaceae, accounting for 1.7%, the Pinophyta division with 1 species, belonging to the Podocarpaceae, accounting for 0.05% and the Magnoliophyta division with 174 species belonging to 54 families, accounting for 97.75%. The research work has added 40 species, of which 6 species are threatened in the Red Book of Vietnam (2007), of which 5 species are classified as vulnerable (VU) and 1 species are endangered (EN).
Key words: National park, Botanical garden, Bu Gia Map
Mở đầu
Khu hệ thực vật ở VQG Bù Gia Mập thuộc vùng sinh thái rừng khô Đông Nam Đông Dương, đây là vùng sinh thái nổi tiếng trên toàn cầu về các loài thú lớn sinh sống trong sinh cảnh còn nguyên vẹn có tính đa dạng sinh học cao, đã được các nhà khoa học trong và ngoài nước nghiên cứu (Baltzer et al., 2001). Các báo cáo trước năm 2011 đã ghi nhận có 808 loài thực vật và 232 loài động vật có xương sống tại VQG Bù Gia Mập, trong đó có nhiều loài bị đe dọa toàn cầu. Báo cáo năm 2009 của CBD thuộc Viện Sinh học nhiệt đới (Lưu Hồng Trường, 2009) đã ghi nhận tổng cộng 1.026 loài, 430 chi (giống), 120 họ thuộc 59 bộ của 5 ngành thực vật bậc cao có mạch là ngành Thông đất (Lycopodiophyta), Cỏ tháp bút (Equisetophyta), Dương xỉ (Polypodiophyta), Thông (Pinophyta) và Ngọc lan (Magnoliophyta). Thực tế, số lượng loài động vật và thực vật ở VQG Bù Gia Mập chắc chắn sẽ cao hơn các con số trên khá nhiều. Gần đây nhất, năm 2012, Viện Sinh Thái Học Miền Nam đã thống kê được 1.117 loài thuộc 475 chi và 128 họ, bao gồm 98 loài khuyết thực vật, 8 loài thực vật hạt trần và 1.011 loài thực hạt kín.
Vườn thực vật của VQG Bù Gia Mập được thành lập năm 2005 theo Quyết định số 2632/QĐUB ngày 28/10/2004 của UBND tỉnh Bình Phước với diện tích là 50 ha ở độ cao 403m so với mực nước biển nằm về phía Bắc khu hành chính của Vườn. Mục tiêu xây dựng vườn sưu tập thực vật là nhằm lưu giữ, bảo tồn và phát triển các nguồn gen thực vật quý hiếm hiện có tại Vườn quốc gia Bù Gia Mập phục vụ cho công tác bảo tồn, nghiên cứu khoa học, tuyên truyền giáo dục môi trường và du lịch sinh thái là mục đích quan trọng nhất. Chính vì vậy để xây dựng hoàn thiện vườn sưu tập thực vật trong thời gian từ tháng 7/2022 đến tháng 8/2023 chúng tôi đã tiến hành phúc tra danh mục thực vật tại đây. Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu này là: Xác định và bổ sung thành phần loài và lập danh lục thực vật, đồng thời gắn bảng tên cây và mã QR giới thiệu các loài cây hiện hữu tại đây phục vụ công tác nghiên cứu, giáo dục môi trường, tham quan và du lịch sinh thái.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp điều tra thực vật trên tuyến cố định: lập các tuyến điều tra trên các tuyến xây dựng có sẵn trong vườn thực vật, trên mỗi tuyến điều tra từ tâm ra 2 bên mỗi bên 25m. Các mẫu thu thập tại hiện trường được chụp ảnh, xử lý bằng cồn 70 độ, ép mẫu và sấy mẫu. Toàn bộ mẫu vật nghiên cứu được lưu giữ tại Phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế của Vườn Quốc Gia Bù Gia Mập.
Phương pháp kế thừa: từ các kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước về các loài thực vật, các tạp chí, sách chuyên khảo đã được công bố.
Phương pháp phân loại bằng hình thái: dựa vào đặc điểm sinh học của cây (lá, thân, rễ, nhựa mủ, cơ quan sinh sản…) phân tích định loại.
Phương pháp hình thái so sánh: sau khi phân loại bằng hình thái, chúng tôi so sánh đối chiếu với các tài liệu đã mô tả các loài như Cây cỏ Việt Nam, Danh lục các loài thực vật Việt Nam, Tài nguyên cây gỗ Việt Nam
Phương pháp chuyên gia: tham vấn ý kiến của chuyên gia về các loài thực vật đã được định loại.
Nghiên cứu này được thực hiện từ tháng 7/2022 đến tháng 8/2023 tại vườn thực vật.
Công trình đã thực hiện 4 đợt điều tra nghiên cứu ngoài thực địa trên 5 tuyến điều tra.
Đợt 1: tháng 7/2022 khảo sát tổng thể và điều tra trên tuyến A.
Đợt 2: Tháng 3/2023 điều tra trên tuyến A và B
Đợt 3: Tháng 6/2023 điều tra tuyến C.
Đợt 4: Tháng 8/2023 điều tra tuyến D và E
Kết quả và thảo luận
Danh lục thành phần loài thực vật bậc cao
Trong quá trình điều tra tại vườn thực vật thuộc VQG Bù Gia Mập, chúng tôi đã xác định được 178 loài thuộc 55 họ, 3 ngành thực vật bậc cao. Trong đó, ngành Dây Gắm có 3 loài, ngành Thông (Pinophyta) có 1 loài thuộc họ Kim giao (Podocarpaceae) còn lại là ngành Mộc lan (Magnoliophyta) với 174 loài (chiếm 97,75%). Trong ngành Mộc lan (Magnoliophyta), các họ có trên 10 loài là họ Dâu tằm (12 loài), họ Đậu (11 loài), họ Cà phê (11 loài), các họ có từ 5-10 loài là họ Long não (Lauraceae) có 09 loài; họ Thầu Dầu (Euphorbiaceae) 09 loài, họ Sim (Myrtaceae) 8 loài, họ Bồ hòn (Sapindaceae) có 8 loài, Họ Trúc đào (Apocynaceae) 8 loài, họ Na (Annonaceae) 7 loài, họ Xoan (Meliaceae) 7 loài, Họ Diệp hạ châu (Phyllanthaceae) 7 loài, họ Côm (Elaeocarpaceae) 5 loài, các họ còn lại có từ 1 đến 4 loài.
Bảng 1: Danh lục các họ thực vật và số lượng loài ở vườn thực vật,
Vườn Quốc gia Bù Gia Mập, tỉnh Bình Phước

Stt	Tên khoa học họ thực vật	Tên phổ thông	Số loài
	Gnetophyta	Ngành dây gắm
1	Gnetaceae	Họ Dây gắm	3
	Pinophyta	Ngành thông
2	Podocarpaceae	Họ kim giao	1
	Magnoliophyta	Ngành ngọc lan
3	Annonaceae	Họ Na	7
4	Aquifoliaceae	Họ Bùi	1
5	Myristicaceae	Họ Máu chó	1
6	Myrsinaceae	Họ Cơm nguội	1
7	Symplocaceae	Họ Dung	1
8	Lauraceae	Họ Re	9
9	Celastraceae	Họ Chóp máu	1
10	Icacinaceae	Họ Thụ đào	2
11	Dichapetalaceae	Họ A tràng	1
12	Ulmaceae	Họ Du	1
13	Moraceae	Họ Dâu tằm	13
14	Urticaceae	Họ Cây ngứa	1
15	Boraginaceae	Họ Vòi voi	1
16	Fagaceae	Họ Dẻ	2
17	Ochnaceae	Họ Mai	1
18	Dipterocarpaceae	Họ sao dầu	4
19	Theaceae	Họ Trà	1
20	Clusiaceae	Họ Bứa	3
21	Ebenaceae	Họ Thị	1
22	Flacourtiaceae	Họ Hồng quân	2
23	Datiscaceae	Họ Tung	1
24	Elaeocarpaceae	Họ Côm	5
25	Tiliaceae	Họ Đay	2
26	Sterculiaceae	Họ Trôm	4
27	Bombacaceae	Họ Gòn gạo	1
28	Malvaceae	Họ Bông	1
29	Euphorbiaceae	Họ ba mảnh vỏ	9
30	Phyllanthaceae	Họ diệp hạ châu	7
31	Pandaceae	Họ chanh ốc	1
32	Chrysobalanaceae	Họ cám	1
33	Fabaceae	Họ Đậu	11
34	Lythraceae	Họ Tử vi	1
35	Rhizophoraceae	Họ Đước	1
36	Combrataceae	Họ Bàng	2
37	Myrtaceae	Họ Sim	8
38	Cornaceae	Họ Quăng	1
39	Melastomataceae	Họ Mua	2
40	Rhamnaceae	Họ Táo	1
41	Menispermaceae	Họ Tiết dê	1
42	Lecythidaceae	Họ Chiếc	2
43	Burseraceae	Họ Trám	3
44	Anacardiaceae	Họ Xoài	3
45	Simarubaceae	Họ Thanh thất	2
46	Rutaceae	Họ Cam	2
47	Meliaceae	Họ Xoan	7
48	Sapindaceae	Họ Bồ hòn	8
49	Ixonanthaceae	Họ đát	2
50	Loganiaceae	Họ Mã tiền	2
51	Apocynaceae	Họ Trúc đào	8
52	Rubiaceae	Họ Cà phê	11
53	Bignoniaceae	Họ Quao	4
54	Verbenaceae	Họ Cỏ roi ngựa	3
55	Araceae	Họ Ráy	3

Các loài mới bổ sung vào Danh lục thực vật ở VQG Bù Gia Mập
Từ kết quả điều tra so sánh với bảng danh mục cập nhật mới nhất của Vườn Quốc gia Bù Gia Mập do Phân Viện Điều Tra Quy Hoạch Rừng Nam Bộ cập nhật năm 2021 (Báo cáo thuyết minh Phương án quản lý rừng bền vững Vườn quốc Bù Gia Mập giai đoạn 2021-2030 của Phân Viện Điều Tra Quy Hoạch Rừng Nam Bộ năm 2021), chúng tôi ghi nhận có 40 loài mới bổ sung vào danh mục thực vật của Vườn, Kết quả trình bày ở bảng 2
Bảng 2: Danh mục các loài thực vật bổ sung vào danh mục thực vật
VQG Bù Gia Mập tỉnh Bình Phước

TT	TÊN KHOA HỌC	TÊN PHỔ THÔNG	HỌ THỰC VẬT	SĐVN	IUCN
1	Goniothalamus flagellistylus Tagane & V.S.Dang	Giác đế hòn bà	Annonaceae		CR (DD)
2	Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem.	Chuối con chồng	Annonaceae
3	Ilex hirsuticarpa Tard.	Bùi lông phún	Aquifoliaceae
4	Cinamomum mairei Levl.	Quế bạc	Lauraceae
6	Litsea lancifolia (Roxb.ex Nees) Fern.-Vill.	Bời lời thon/bời lời lá mọc đối	Lauraceae		LC
7	Lophopetalum wightianum Arn.	Ba khía	Celastraceae	VU A1 c,d	LC
8	Iodes cirrhosa Turcz	Dây mộc thông	Icacinaceae
9	Dichapetalum longipetalum (Turcz.) Engl.	A tràng lá dài	Dichapetalaceae
10	Ficus punctata Thunb	Sung bò	Moraceae		LC
11	Poikilospermum suaveolens (Blume) Merr.	Rum thơm	Urticaceae
12	Cordia cochinchinensis G.Forst.	Tâm mộc	Boraginaceae
13	Lithocarpus dahuoaiensis Ngoc & L. V. Dung	Dẻ đạ hoai	Fagaceae		CR (DD)
14	Lithocarpus harmandii (Hickel & A. Camus) A. Camus	Dẻ harmand	Fagaceae	EN A1c,d
15	Diospyros brandisiana Kurz	Đỗ an	Ebenaceae
16	Elaeocarpus floribundus Blume	Côm nhiều hoa	Elaeocarpaceae
17	Endospermum chinense Benth	Vạng trứng	Euphorbiaceae
18	Chaetocarpus castanocarpus (Roxb,)Thwaites	Dạ nâu	Euphorbiaceae		LC
22	Spatholobus parviflorus (Roxb. ex G.Don) Kuntze	Huyết đằng hoa nhỏ	Fabaceae		LC
23	Syzygium siamense (Craib) Chantar. & J.Parn.	Trâm xiêm	Myrtaceae
24	Syzygium grande (Wight) Walp.	Trâm to	Myrtaceae
25	Syzygium lineatum (DC.) Merr. & L.M.Perry	Trâm khế	Myrtaceae
27	Ziziphus cambodiana Pierre	Táo cam bốt	Rhamnaceae
29	Aglaia grandis Korth. ex Miq.	Gội lớn	Meliaceae		NT
30	Dysoxylum loureiroi (Pierre) Pierre ex Laness.	Huỳnh đường	Meliaceae	VU A1a,c,d +2d
	Walsura elata Pierre	Nhãn mọi cánh	Meliaceae
31	Lepisanthes amplifolia (Pierre) Leenh	Nhĩ đài cánh	Sapindaceae
	Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.	Nhãn dê	Sapindaceae
	Harpullia cupanioides Roxb.	Xơ	Sapindaceae		LC
32	Ixonanthes reticulata Jack	Hà nu	Ixonanthaceae
33	Alstonia rostrata C. E. C. Fischer, Bull.	Móp lá đẹp	Apocynaceae	VU A1c,d
34	Chilocarpus denudatus Blume	Thần quả trấn	Apocynaceae
35	Kibatalia laurifolia (Ridl.) Woodson	Thần linh lá quế	Apocynaceae	VU B1+2b,c
36	Micrechites polyanthus (Blume) Miq.	Mần trày hoa cam	Apocynaceae
37	Willughbeia edulis Roxb.	Dây Guồi	Apocynaceae
38	Aganosma harmandiana Pierre ex Spire	Luyến hương	Apocynaceae
39	Gynochthodes proboscidea Pierre ex Pit.	Dây kim	Rubiaceae
t	Psydrax dicoccos Gaertn.	Xương cá	Rubiaceae	VU A1 c, B1+2c	VU
	Ailanthus triphysa (Dennst.) Alston	Bút, Thanh thất	Simarubaceae
	Strychnos ignatii Bergius	Mã tiền dây	Loganiaceae
	Scindapsus officinalis (Roxb.) Schott.	Ráy thân to/Ráy dây lá lớn/Dây bá	Araceae

Ghi chú:

SĐVN: Sách đỏ Việt Nam năm 2007
IUCN: Sách đỏ thế giới

Một số hình ảnh về các loài bổ sung cho danh mục thực vật
VQG Bù Gia Mập tỉnh Bình Phước

Chilocarpus denudatus Blume (Thần quả trấn)

Lophopetalum wightianum Arn. (Ba khía)

Lithocarpus dahuoaiensis Ngoc & L. V. Dung (Dẻ đạ hoai)	Lithocarpus harmandii (Hickel & A. Camus) A. Camus (Dẻ harmand)
Willughbeia edulis Roxb. (Dây guồi)	Aganosma harmandiana Pierre ex Spire (Luyến hương)
Harpullia cupanioides Roxb. (Xơ)	Alstonia rostrata C. E. C. Fischer, Bull. (Móp lá đẹp)
Kibatalia laurifolia (Ridl.) Woodson (Thần linh lá quế)	Goniothalamus flagellistylus Tagane & V.S.Dang (Giác đế hòn bà)

Kết luận
Điều tra thực vật bậc cao ở vườn thực vật Bù Gia Mập, tỉnh Bình Phước chúng tôi đã xác định được 178 loài thuộc 55 họ, 3 ngành thực vật bậc cao. Trong đó, ngành Dây Gắm (Gnetophyta) có 3 loài thuộc họ Dây Gắm (Gnetaceae) chiếm 1,7%, ngành Thông (Pinophyta) với 1 loài, thuộc họ Kim giao (Podocarpaceae) chiếm 0,05% và ngành Mộc lan (Magnoliophyta) với 174 loài thuộc 53 họ, chiếm 97,75%. Công trình nghiên cứu đã bổ sung 40 loài (Bảng 2). Trong 40 loài bổ sung có 6 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam (2007) đó là các loài: Ba khía (Lophopetalum wightianum Arn.), Dẻ harmand (Lithocarpus harmandii (Hickel & A. Camus) A. Camus), Huỳnh đường (Dysoxylum loureiroi (Pierre) Pierre ex Laness.), Móp lá đẹp (Alstonia rostrata C. E. C. Fischer, Bull.), Thần linh lá quế (Kibatalia laurifolia (Ridl.) Woodson). Xương cá (Psydrax dicoccos Gaertn.). Ngoài ra còn có 2 loài dây leo có thể là loài mới hoặc ghi nhận mới cho hệ thực vật Việt Nam, đó là loài Mần trày hoa cam - Micrechites polyanthus (Blume) Miq. có thể là loài ghi nhận mới cho Việt Nam và loài Pyramidanthe sp, có thể là loài mới cho Việt Nam và thế giới. Tuy nhiên hai loài này cần thu thập thêm dữ liệu cho đầy đủ để mô tả và công bố.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Bộ Khoa học và Công nghệ, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, 2007. Sách đỏ Việt Nam, phần II. Thực vật, NXB Khoa học Tự nhiên & Công nghệ, Hà Nội.
Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi Trường, 2007. Sách đỏ Việt Nam, phần thực vật. Nxb Khoa học tự nhiên và Công nghệ Hà Nội.
Phạm Hoàng Hộ (1999-2000), Cây cỏ Việt Nam, Tập 1, 2, 3, Nxb Trẻ, TP Hồ Chí Minh.
Phân Viện Điều Tra Quy Hoạch Rừng Nam Bộ (2021). Báo cáo cập nhật danh lục thực vật tại Vườn Quốc gia Bù Gia Mập năm 2021 (đã được phê duyệt tại Quyết định số 3214/QĐ-UBND ngày 24/12/2021 của Chủ tịch UBND tỉnh Bình Phước về Báo cáo thuyết minh Phương án quản lý rừng bền vững Vườn quốc Bù Gia Mập giai đoạn 2021-2030).
Lưu Hồng Trường, Lý Thọ, Khương Hữu Thắng (2010). Kiểm kê, xác định thành phần loài thực vật trong vườn sưu tập thực vật – Vườn Quốc Gia Bù Gia Mập – Tỉnh Bình Phước.
Lưu Hồng Trường, Nguyễn Quốc Đạt, Vương Đức Hòa, Võ Huy Sang, Lê Viết Thắng (2012). Báo cáo chuyên đề: Thực vật Vườn Quốc Gia Bù Gia Mập.
Lưu Hồng Trường, Kiều Đình Tháp, Nguyễn Quốc Đạt, Nguyễn Hữu Tuấn, Vương Đức Hòa, Khương Hữu Thắng, Võ Huy Sang (2012). Điều tra, khảo sát đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Bù Gia Mập và khu vực giáp ranh tỉnh Đắk Nông. Phần thực vật. Trung Tâm ĐDSH và Phát Triển (CBD). Viện Sinh Học Nhiệt Đới.
Nguyen van Ngoc et all (2016). Lithocarpus dahuoaiensis (Fagaceae), a new species from Lam Dong Province, Vietnam. Tạp chí PhytoKeys 69: 23–30 .
Shuichiro Tagane et all (2015). Goniothalamus flagellistylus Tagane & V. S. Dang (Annonaceae), a new species from Mt. Hon Ba, Vietnam. Tạp chí Phytokeys 50:1-8.
Trần Hợp (2002), Tài nguyên cây gỗ Việt Nam, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.
Trung tâm Tài nguyên và Môi trường - Đại học Quốc gia Hà Nội (2001-2005), Danh lục các loài thực vật Việt Nam, Tập 1, 2, 3, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.
Đối tác các khu bảo tồn và phát triển, 2003. Báo cáo quốc gia của Việt Nam về các khu bảo tồn và phát triển.
Bộ Khoa học và Công nhệ, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, 2007. Sách đỏ Việt Nam (Phần II: Thực vật), Nxb Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Hà Nội.
IUCN, 2022. Red list of threatened species, Version 2022-2, Online material, Download at http://www.iucnredlist.org/.

Kiều Đình Tháp¹Vương Đức Hòa¹Đinh Quang Diệp²Bùi Thị Minh Thúy²
(1): Vườn Quốc Gia Bù Gia Mập
(2) Sở Khoa học và Công nghệ Bình Phước.

Tác giả: KHCN Sở, Bùi Thị Minh Thúy

Những tin mới hơn

Những tin cũ hơn