Sự cần thiết phân chia sinh cảnh động vật hoang dã
Bù Đốp là huyện có đường biên giới tiếp giáp với Vương quốc Campuchia, là huyện có diện tích đất lâm nghiệp khá lớn, kéo dài theo tuyến biên giới. Bù Đốp nằm trong vành đai khí hậu nhiệt đới gió mùa, lượng mưa bình quân hàng năm khoảng 2.600mm, nhiệt độ bình quân năm khoảng 260C. Bên cạnh địa hình có nhiều đồi gò thấp, lượn sóng nhẹ, nghiêng dần theo hướng từ Tây Bắc sang Đông Nam, thì thổ nhưỡng Bù Đốp phần lớn là những loại đất có chất lượng tốt như đất nâu đỏ, nâu vàng, đất đen trên đá Bazan… Với một số yếu tố tự nhiên như vậy, trong lịch sử đã hình thành cho Bù Đốp những hệ sinh thái rừng nhiệt đới đa dạng, có giá trị cao cả về kinh tế, môi trường, xã hội, quốc phòng - an ninh cũng như khoa học.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội nói chung thì tài nguyên rừng lại có xu thế giảm cả về số lượng và chất lượng. Đến nay, Ban Quản lý rừng phòng hộ (QLRPH) Bù Đốp có khoảng 8.322,76ha đất lâm nghiệp, gồm: 6.059,55ha rừng kín thường xanh trên núi đất, 261,77ha rừng rụng lá, 1.025,49ha rừng trồng và 985,43ha đất chưa có rừng. Diện tích rừng tự nhiên hiện còn ở Ban QLRPH Bù Đốp, phần lớn là những hệ sinh thái rừng nhiệt đới đã bị tác động mạnh bởi cả một quá trình dài. Tuy vậy, trong những hệ sinh thái rừng nhiệt đới này vẫn còn tính đa dạng sinh học khá cao; vẫn còn những loài thực vật và động vật quý. Do đó, việc điều tra, khoanh vùng sinh cảnh cho một số loài động vật hoang dã quý hiếm để góp phát triển những hệ sinh thái rừng nhiệt đới ở Ban QLRPH Bù Đốp là cần thiết.
Nội dung, phương pháp và kết quả chia sinh cảnh động vật hoang dã
Sinh cảnh động vật hoang dã được hiểu là nơi sinh sống của động vật hoang dã, là một phạm vi lãnh thổ nhất định với tổng hợp các yếu tố môi trường có ảnh hưởng đến sinh sống của động vật hoang dã. Những yếu tố môi trường đó bao gồm các yếu tố vô sinh, các yếu tố hữu sinh. Trong những điều kiện khác nhau, đối với mỗi loại động vật hoang dã khác nhau thì mức độ ảnh hưởng của mỗi yếu tố cũng ở những mức độ khác nhau. Trong phạm vi hẹp, đối với động vật hoang dã thì những yếu tố môi trường đó thường là những yếu tố về địa hình, khí hậu, thổ nhưỡng, thủy văn và thảm thực vật.
Trên cơ sở khảo sát sơ bộ, điều tra 76 ô tiêu chuẩn với kích thước mỗi ô 1.000m2, phỏng vấn nhân dân địa phương và tra cứu tài liệu đã xác định được một số loài động vật hoang dã quý hiếm ở Ban QLRPH Bù Đốp như: Khỉ vàng (Macaca mulatta) và khỉ đuôi dài (Macaca fascicularis) thuộc họ khỉ (Cercopithecidae); cu li lớn (Loris coucang) và cu li nhỏ (Nycticebus pygmaeus) thuộc họ cu li (Loricidae) trong bộ linh trưởng (Primates); bò rừng (Bos sondaicus) thuộc họ bò (Bovidae), hoẵng (Muntiacus muntjak) thuộc họ hươu nai (Cervidae) trong bộ ngón chẵn; công (Pavo muticus) thuộc họ trĩ trong bộ gà (Galliformes); kỳ đà vân (Varanus bengalensis) thuộc họ kỳ đà (Varanidae) trong bộ có vảy (Squamata).
Phân tích một số đặc điểm sinh thái của những loại động vật hoang dã nêu trên và đối chiếu với điều kiện tự nhiên ở Ban QLRPH Bù Đốp đã xác định được những yếu tố môi trường tự nhiên có ảnh hưởng lớn đến sinh sống của động vật hoang dã, gồm: Độ cao, độ dốc, nguồn nước mặt và hiện trạng thảm che. Những yếu tố môi trường tự nhiên này cũng chính là những yếu tố sinh cảnh của động vât hoang dã ở Ban QLRPH Bù Đốp với ngưỡng phân cấp như sau: Độ cao so với mực nước biển có 2 cấp (H1 có độ cao dưới 250m, H2 có độ cao dưới 500m); độ dốc có 3 cấp (S1 có độ dốc dưới 15 độ, S2 có độ dốc dưới 25 độ, S3 có độ dốc trên 25 độ); hiện trạng sử dụng đất, có 4 loại (C1 là rừng kín thường xanh, C2 là rừng khộp, C3 là rừng trồng, C4 là đất chưa có rừng); nguồn nước mặt, có 2 cấp (w1 là thuận lợi về nguồn nước mặt, w2 là ít thuận lợi về nguồn nước mặt).
Chồng xếp các lớp bản đồ địa hình, lập địa, hiện trạng sử dụng đất năm 2019, thủy văn và cập nhật ngưỡng phân cấp các yếu tố cấu thành sinh cảnh đã xây dựng được bản đồ Phân chia sinh cảnh động vật hoang dã ở Ban QLRPH Bù Đốp trong môi trường Mapinfo như Hình 01 và Hình 02 sau:
Hình 01: Bản đồ sinh cảnh Ban QLRPH Bù Đốp (Trần Quốc Hoàn: 2020)
Hình 02: Biểu đồ phân bổ diện tích sinh cảnh ở Ban QLRPH Bù Đốp
Truy vấn, phân tích bản đồ Phân chia sinh cảnh động vật hoang dã ở Ban QLRPH Bù Đốp trong môi trường Mapinfo cho kết quả phân chia và thống kê sinh cảnh như ở bảng sau:
Bảng Phân chia và thống kê sinh cảnh Ban QLRPH Bù Đốp
Từ bảng Phân chia và thống kê sinh cảnh Ban QLRPH Bù Đốp cho thấy, với tổng diện tích lâm phần của Ban QLRPH Bù Đốp là 8.332,76ha đã phân lập được 20 sinh cảnh động vật hoang dã. Mỗi sinh cảnh là tổ hợp của 4 yếu tố sinh cảnh ở những ngưỡng phân cấp mức độ thích hợp khác nhau.
Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tế
Việc phân chia sinh cảnh động vật hoang dã trên cơ sở đối chiếu, đánh giá mức độ thích hợp của động vật hoang dã với các yếu tố cấu thành sinh cảnh bằng phương pháp ứng dụng Hệ thống thông tin địa lý (GIS) là hướng nghiên cứu mà khoa học phân chia sinh cảnh đang rất quan tâm.
Kết quả phân chia sinh cảnh dựa trên cơ sở để đánh giá mức độ thích hợp của mỗi loại sinh cảnh với mỗi loại động vật hoang dã và từ đó xây dựng kế hoạch bảo vệ và phát triển sinh cảnh động vật hoang dã ở Ban QLRPH Bù Đốp; cũng có nghĩa là góp phần phục hồi, bảo vệ và phát triển những hệ sinh thái rừng nhiệt đới ở Ban QLRPH Bù Đốp.
Dù những hệ sinh thái rừng tự nhiên, thứ sinh trên núi đất ở Ban QLRPH Bù Đốp đã bị tác động nhiều theo thời gian. Nhưng cấu trúc rừng vẫn đảm bảo được diễn biến tiến bộ, động vật hoang dã vẫn còn, đặc biệt là một số loài quý hiếm. Vì vậy, rất cần có sự đầu tư quản lý, bảo vệ tốt những hệ sinh thái rừng quý giá này.
Nghiên cứu này cũng là tiền đề cho những nghiên cứu sâu và rộng hơn trên địa bàn tỉnh về động vật hoang dã, sinh cảnh, đa dạng sinh học và phát triển tài nguyên rừng.
Ngành lâm nghiệp cũng cần phát triển những ứng dụng để phục vụ cho nghiệp vụ bảo vệ động vật hoang dã trên địa bàn tỉnh, đó cũng là nhiệm vụ cần phải thực hiện theo kế hoạch xây dựng chính quyền điện tử của tỉnh./.
